भूमीशी एकरूप झालेला 'कर्मयोगी' पद्मश्री चैत्राम पवार: जळगाव बसस्थानकावरील एका निस्पृह क्षणाने हेलावले मन

 सहसंपादक अनिल बोराडे 

जळगाव बसस्थानकावर एक हृदयस्पर्शी दृश्य अनेकांच्या डोळ्यांना भिडले. डोक्यावर ओझ्याचे गाठोडे घेऊन चाललेला एक साधासुधा माणूस, ज्याला अनेकांनी कदाचित ओळखलेही नसेल, तो दुसरा तिसरा कोणी नसून पद्मश्री चैत्रामजी पवार होते. 'कर्मयोगी' ही उपाधी ज्यांच्यासाठी अक्षरशः जन्माला आली आहे, असे हे चैत्रामभाऊ पवार! त्यांना प्रसिद्धीची, कौतुकाची, किंवा पुरस्कारांची कधीही ओढ नव्हती; त्यांच्यासाठी त्यांचे निस्पृह कार्य हेच त्यांचे जीवन आणि त्यांची ओळख आहे. काल परवा जळगावच्या बसस्थानकावर टिपलेला त्यांचा हा भावनिक फोटो, त्यांची निष्ठावान वृत्ती आणि मातीशी असलेली त्यांची अतूट नाळ पुन्हा एकदा जगासमोर आणतो. हा क्षण केवळ एक चित्र नसून, एक प्रेरणादायी गाथा आहे.

मातीशी जोडलेली नाळ: बारीपाडा ते पद्मश्रीचा प्रवास

धुळे जिल्ह्यातील साक्री तालुक्यात, आदिवासीबहुल भागात वसलेले बारीपाडा हे चैत्रामभाऊंच्या अथक परिश्रमामुळे आज एक आदर्श गाव बनले आहे. ज्या ठिकाणी विकासाची कल्पना करणेही कठीण होते, त्या दुर्गम भागाचा त्यांनी अक्षरशः कायापालट केला आहे. विकसित ग्रामीण भारताचे स्वप्न त्यांनी नुसते पाहिले नाही, तर ते प्रत्यक्षात आणण्यासाठी त्यांनी आपले जीवन समर्पित केले. जल, जंगल, जमीन आणि मानव यांच्यातील नाजूक समतोल किती महत्त्वाचा आहे, हे त्यांनी गेल्या अनेक वर्षांपासून आपल्या कृतीतून सिद्ध केले आहे. त्यांनी घेतलेले कष्ट, त्यांचे समर्पण आणि त्यांची दूरदृष्टी यामुळेच बारीपाडा आज पर्यावरणाचा आणि ग्रामीण विकासाचा एक जागतिक नमुना बनला आहे. शासनाने अशा खऱ्या कर्मयोद्ध्याची दखल घेऊन त्यांना पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित केले, हा केवळ चैत्रामभाऊंचा नव्हे, तर त्या पुरस्काराचाच खरा गौरव आहे, कारण तो एका निस्वार्थ कार्याला दिलेला आदरांजली आहे.

'भाऊ' हे केवळ एक नाव नाही, ती एक भावना आहे

चैत्राम भाऊ पवार यांना स्थानिक लोक मोठ्या आदराने 'भाऊ' म्हणूनच हाक मारतात. लहानांपासून मोठ्यांपर्यंत, आदिवासी पाड्यापासून ते आंतरराष्ट्रीय स्तरावर, सर्वजण त्यांना 'भाऊ' म्हणूनच ओळखतात. हे नाव केवळ एक संबोधन नाही, तर ते प्रेम, आदर आणि विश्वासाचे प्रतीक आहे. त्यांचे शिक्षण एम.कॉम. पर्यंत झाले असले तरी, ते आजही साधे शर्ट-पायजमा आणि पायात साधी चप्पल घालून, आपल्या बोलीभाषेत सर्वांना मार्गदर्शन करतात. त्यांची ही साधी राहणी, पण त्यांचे कार्य मात्र देश-विदेशात पोहोचले आहे. आजही बारीपाडा गावात देश-विदेशातून शेकडो विद्यार्थी पीएचडी आणि पर्यावरणावर अभ्यास करण्यासाठी येतात, ही त्यांच्या कार्याचीच सर्वात मोठी पोचपावती आहे. त्यांचे प्रत्येक शब्द, प्रत्येक कृती, ही त्यांच्या अनुभव आणि ज्ञानाने भरलेली असते.

बारीपाडा: एक गाव नाही, एक चळवळ, एक आदर्श

बारीपाडा हे आता केवळ एक गाव राहिले नसून, ती एक चळवळ बनली आहे, एक आदर्श बनला आहे. या गावाला राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील अनेक पुरस्कार मिळाले आहेत. येथे स्थानिक महिलांना प्रोत्साहन देण्यासाठी गेल्या अनेक वर्षांपासून वन भाजी स्पर्धेचे आयोजन केले जाते, ज्यात एका मोठ्या थाळीत ११० प्रकारच्या वन भाज्यांची नोंद केली गेली आहे. हा केवळ एक उपक्रम नाही, तर पर्यावरणाचे आणि स्थानिक संस्कृतीचे महत्त्व जपण्याचा एक अनोखा प्रयत्न आहे. चैत्रामभाऊंनी या मातीतून केवळ झाडेच लावली नाहीत, तर हजारो मनांमध्ये माणुसकी आणि पर्यावरणाविषयीची बीजं पेरली आहेत.

जमिनीशी घट्ट रुजलेले, निस्वार्थ व्यक्तिमत्त्व

रोज मुलाखती आणि बातम्यांमध्ये व्यस्त असतानाही, जळगाव बसस्थानकावर दिसलेला चैत्राम भाऊंचा हा फोटो दर्शवतो की, हा माणूस आजही आपल्या जमिनीशी, आपल्या मुळांशी किती घट्ट जोडलेला आहे. त्यांना आपले मूळ अस्तित्व, आपले साधेपण कधीच विसरले नाही. त्यांना पाहून वाटते की, खऱ्या अर्थाने मोठे असणारे लोक हेच असतात जे प्रसिद्धीच्या झगमगाटातही आपली साधी ओळख जपतात. दूरदृष्टी असलेल्या आणि निस्वार्थपणे काम करणाऱ्या मोठ्या माणसांची लक्षणे कदाचित हीच असावीत. चैत्राम भाऊ पवार हे समाजासाठी एक चालती-बोलती प्रेरणा आहेत, ज्यांचे जीवन आणि कार्य आजही अनेकांना मार्ग दाखवत आहे. त्यांचा हा क्षण केवळ एक छायाचित्र नसून, एक शाश्वत सत्य आहे – खरा 'पद्मश्री' तोच असतो, जो आपल्या कामातून जमिनीशी एकरूप होऊन समाजाची सेवा करतो.

चैत्राम भाऊंसारख्या निस्वार्थ व्यक्तिमत्त्वाला पाहून तुमच्या मनात कोणती भावना येते?